CANDRASANGKALA ; ANGKA-ANGKA YANG DISANDIKAN DALAM UNTAIAN KATA-KATA

Candrasengkala adalah tanda atau penulisan tentang tahun dalam bentuk sandi. Orang Jawa sejak jaman dahulu memang sangat gemar akan perlambang-perlambang, sandi-sandi akan sesuatu dan biasanya diwujudkan dalam bentuk tulisan / untaian kalimat agar mudah diingat.

Yang di beri sengkalan itu bermacam-macam, di antaranya adalah ; berdirinya sebuah kerajaan, runtuhnya suatu kerajaan, meninggalnya raja dari suatu kerajaan, tahun pembuatan suatu karya sastra, dan lain sebagainya.

Sebagai contoh ; Sirna Ilang kertaning bumi

Sirna = 0, Ilang = 0, Kerta = 4, Bumi = 1.

Jika kita susun, akan ketemu angka 0041. Pembacaannya adalah dari belakang, jadi akan ketemu tahun 1400.

Berhubung Kerajaan majapahit waktu itu masih mempergunakan tahun saka, maka jika kita ingin mengetahui tahun 1400 tersebut jika di terjemahkan dalam tahun masehi harus ditambah dengan angka 78, hingga ketemu angka 1478 Masehi.

Berikut adalah kata yang memiliki arti bilangan ;

 

Angka 1 (satu)

Janma : Jalma, tiyang, manungsa,
Nabi : Panuntun agami, Wudel, Dhara (perut)
Tunggal : satunggal.

Jati : Sejati, nyata, yekti
Badan : awak, angga.
Gusti : Gusti Allah

Rupa : rupi, warni.
Maha : linangkung, pinunjul.
Buda : Buddha Gautama.
Samadi : Manekung.
Iku : Buntut, Punika.
Pamase : ratu.
Surya : srengenge.
Candra : rembulan.
Sasa : lintang.
Wiji : isi ingkang katanem.
Godhong : ron.
Lek : sasi, wulan, rembulan.
Kenya : prawan.
Wungkul : wetah, bunder.
Urip : gesang.
Nekung : manekung, samadi.
Nyata : yektos, sejatos.
Sudira : prawira, kendel, wani.
Tyas : ati, manah
Putra : anak.

Angka 2 (dua) .

Panganten : temanten.
Dwi : loro, kalih.
Nembah : nyembah, manembah.
Suku : sikil, sampeyan.
Gandheng : kanthet, ganthet, kanthi.
Asta : tangan, asta.
Ndulu : ndeleng, ningali.
Dresthi : alis.
Netra : mripat.
Myat : mandeng, ningali.
Buja : Rau.
Bujana : tedha, sesegah, suguhan.
Karnan : seneng.
Ngrengga : maesi, majang.
Athi-athi : athi-athi, kening.
Paksa : bau, swiwi.
Apasang : arakit, ngrakit.
Carana : sikil, rerenggan.
Sikara : tangan, siya-siya.
Bau : boja, buja.
Suwiwi : swiwi, lar.

Angka 3 (tiga).

Tri : telu, tiga.
Jatha : siyung.
Lir : kaya, kados.
Wrin : weruh, sumerep.
Dahana : geni, latu.
Kaya : kados, kadi.
Wignya : sugih kawruh, pinter.
Uninga : sumerep, obor.
Brama : geni, latu.
Api : geni, latu.
Anahuti : wrejit, cacing.
Sorot : cahya, sinar, sunar.
Murub : mubyar.
Kobar : kobong, kabesmi.
Guna : geni, kapinteran.
Ujwala : sorot, sunar.
Teken : teken, lantaran.
Siking : geni, upet.
Keksi : katon, katingal.
Bahni : geni, latu.
Kukus : kukusing latu.
Apyu : geni, latu.
Nala : ati, geni, latu.
Bente : panas
Rananggana : paprangan.
Katon : katara, katawis.
Panas : benter.
Pindha : kaya, kados, kadi.
Agni : geni, latu.

Angka 4 (empat)

sumber : tuk, sumur
sumur : sumur.
tlaga : tlaga.
wening : bening
karya : gawe , nganggo
masuh : ngumbah
udan : jawah
bun : ebun.
her : banyu,toya
dadya : dadi, dados.
warna : warni
warih : banyu, toya
waudadi : seganten, segara
tirta : banyu,toya
nadi : lepen.
dadi : dados
suci : resik
wedang : toya benter
tawa : wantah.

Angka 5 (lima).

saya : sangsaya
galak : galak
guling : bantal dawa, tilem
wil : danawa,buta
yaksa : danawa, buta
raseksa : danawa,buta
marga : jalaran, sebab.

Pandhawa : Putrane pandhu

lungid : landhep
bana : panah, jemparing
warayang : panah,jemparing.
sara : panah, jemparing.
wisaya : piranti ngrenah mungsuh
pancakara :perang
cakra : jemparing, bunder.
hru :jemparing
astra : jemparing
gati : angin, perlu
tinata : tata + in, angin
braja : gaman, panah, angin
margana : panah, jemparing
angin : samirana, bayu.

Angka 6 (enam) .

mangsa : wektu, mangan tumraping kewan galak.
nenem : sad (kw)
carem : salulut
raras : endah
rasa : rasa
madu : maduning tawon
hartati : legi,manis.
naya : mangsa nenem.
sad : tembung wilangan ateges 6
wayang : ringgit, ngemu surasa obah
wuyungan : gandrung
ilat : ilat , lidhah (K.inggil)
kilat : thathit.
obah : ebah.
manis : legi.
glinggang : kayu
prabatang : kayu rubuh
oyig : obah
madura : legi, manis.
sarkara : legi,manis.
retu : geger, wektu 6 tahun.
lona : kecut
tikta : pait.
kayasa : rasa sepet.
anggas : kayu, walang.
anggang-anggang : jenenging kewan.
gonjing : obah
tahen : tahan, kayu.
wreksa : kayu.
winayang : mangsa 6
kayu : kajeng
anggana : ijen, tanpa kanthi.

Angka 7 (tujuh)

resi : pandhita
gunung : ardi, redi
pitu : pitu
nitih : wilangan 7 , sapta
turangga : jaran, kapal
suka : seneng, menehi
weling : wekas, piwekas
wulang : wuruk, wewarah
swara : suwanten
gora : gedhe, ageng
angsa : banyak, murka
muni : 1. pandhita 2. mungel
aswa : jaran, kapal
giri : redi, gunung
gung : gedhe, ageng
himawan : redi, gunung

Angka 8 (Delapan).

astha : wolu
basu : wasu, dewa cacahe 8
ula : sawer, naga.
slira : menyawak
murti : badan, cecak
gajah : liman
tengga : matengga (Kw), liman, gajah
bunglon         : bunglon, tanu (Kw)
tanu : bunglon.
sarpa : ula.
bajul : baya
baya : bajul
tekek : tekek
dipangga : gajah, liman
angesthi : melengake cipta
brahmana : brahmana.
wolu : wolu, astha.

Angka 9 (Sembilan)

kusuma : kembang, sekar
ngganda : mambu, mambet
arum : wangi
dewa : hyang, jawata.
sanga : sanga, nawa (Kw)
dewa : hyang, bathara
mbuka : mbikak
pintu : lawang, konten
masuk : nmlebu, mlebet
kori : lawang
menga : mlompong
gatra : bebakal
wangi : arum
terus : bablas
manjing : mlebu, mlebet
muka : rai, ngarep, ngajeng
wadana : rai, pangageng
marbuk : ngambar-ambar wangi.
rum : arum, wangi
anggangsir : gawe bolongan, damel babahan
babahan : bolongan
bolong : butul, boten rapet.

Angka 0 (Nol)

sirna : ilang, ical.
musna : ilang, ical.
muksa : ilang, pejah.
mesat : mlesat, mumbul.
langit : awang-awang, tawang.
mumbul : muluk, manginggil.
pejah : mati, seda
tanpa : boten mawi, ora nganggo
suwarga : suwargi.
nir :                  ilang, ical.
brastha : rusak, risak
swuh : rusak
wuk : wurung, ora sida
suwung : boten isi, kosong
sunya : sepi, sepen.
surud : seda, kalong, kirang
sat : asat, tanpa banyu.
nis : ilang, ical
sempal : pokah, semplak.
ngles : angles, kesah
gegana : awang-awang, tawang, dirgantara, akasa.
adoh : tebih